Çağımızın vebalarından biri olan mobbing’in kişiler, kurumlar ve toplum üzerindeki etkileri sanıldığından çok daha büyüktür.
İşyerlerinde uygulanan mobbing’in sadece mağdura olumsuz etkisi yoktur; mağdurun yanında ailesine, işyerine, topluma ve ülke ekonomisine de muhtemel olumsuz etkileri vardır. Mağdur birey üzerinde oluşan etki, mobbing’in aşamaları ve bireyin kişisel özellikleri nedeniyle farklı sonuçlar ortaya çıkarabilmekte, fiziksel ve zihinsel rahatsızlıklara, davranış bozuklularına, sosyal sorunlara ve ekonomik zarara neden olmaktadır. Mobbing olgusundan zarar gören kişilerde; uykusuzluk, iştahsızlık, depresyon, sıkıntı, endişe, hareketsizlik, ağlama krizleri, unutkanlık, alınganlık, konsantrasyon bozukluğu, gerginlik, ani öfkelenme, suskunluk, yaşama arzusunun kaybı, daha önceleri sevdiği şeylerden doyum almama gibi bir takım davranış ve düşünce değişiklikleri gözlenebilir. Tacizin çok yoğun yaşandığı durumlarda yüksek tansiyon, mide ve bağırsak sorunları, aşırı kilo alma veya verme, alkol veya ilaç (madde) bağımlılığı, tedavi masrafları, işyerinden kaçma veya uzaklaşma (sık sık geç kalma, sıkça kullanılan hastalık izinleri), şiddetli depresyon, panik ataklar, kalp krizleri ve diğer ciddi hastalıklar, kazalar, üçüncü kişiye yönelik şiddet, intihar girişimleri görülebilir.
Mobbing’in işyerleri üzerinde de olumsuz etkileri vardır. İşyerleri farklı sektörel koşullarda, farklı büyüklüklerde ve farklı üretim modelleri ile faaliyetlerini sürdürmektedirler. Dolayısıyla mobbing iddialarının gündeme gelmesi işyerleri üzerinde farklı etkiler yaratmaktadır. Hem mağdurların, hem de mobbing uygulayanların performans ve verimlilikleri ile işe ayırdıkları zamanda önemli kayıpların meydana gelmesinin yanında işletmenin genel verimliliği olumsuz etkilenir, çalışma ilişkileri ve barışı bozulur, çalışan ve yöneticiler arasında uyumsuzluklar başlar. Devamsızlıklarda, izinlerde ve sağlık raporlarında artış görülür. Örgütsel bağlılık azalır, hatta bazı durumlarda yok olur. Deneyimli çalışanlar işi bırakır, işgücü devri yükselir. Konunun işyeri dışına taşınması halinde kurumun saygınlığı ve marka değeri zarar görür.
Bu durumdan çoğu kez mağdurunun özel yaşamı ve ailesi de etkilenir. Mağdurun işyerinde yaşadığı sorunlar, karı-koca ve ebeveyn-çocuk ilişkilerini, hatta çocukların psikolojik gelişimlerini de olumsuz etkileyebilmektedir. İşyerinde uygulanan mobbing nedeniyle aileler de bireyler gibi hem psikolojik hem de ekonomik açıdan yüksek maliyetler ödemek durumunda kalabilmektedir. Bu süre içinde, aile üyelerinin işyerinde psikolojik tacize maruz kalan bireyin durumunu anlaması ve destek olması çok önemlidir.
Bütün bunların sonucu ve yansıması olarak, işyerlerinde uygulanan mobbing çalışma ilişkilerini bozmakta, toplum içinde mutsuz bireyler ve ailelerin oluşmasına yol açmaktadır. Mobbing mağdurunun doktor muayenesi, tahliller gibi sağlık harcamaları artmakta; sağlık kontrollerinde harcanan zaman nedeniyle üretim süreçlerinde verimlilik kayıpları yaşanmaktadır. Dolayısıyla, mobbing mağdurun toplumla ilişkisini zedelemekte, işverene ve devlete yük getirmektedir.
Mobbing, çok yaygın ve gittikçe artan bir olgudur. Ülkemizde “mobbing”e uğrama oranı özel sektörde % 90’ı, kamu sektöründe ise % 60’ı bulmaktadır. AB ülkelerinde yaygınlık oranları % 2 ile 15 arasında değişmektedir. Nüfusu 82 milyon olan Almanya’da yapılan bir araştırmaya göre ise, 1,5 milyon çalışan işyerinde psikolojik tacize maruz kalmaktadır.
Mobbing’in orta ve uzun vadede topluma ve ekonomiye zarar verdiği yapılan çeşitli araştırmalarda ortaya konmuştur. Dünyada mobbing nedeniyle her yıl 6 milyon çalışma günü kaybı yaşanmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün 2000 yılında yayımladığı rapora göre, Almanya’da her yıl psikolojik sağlık problemleri nedeniyle alınan izinler 2,2 milyon dolar maliyete neden olmaktadır. Mobbing, ekonomik bakımdan yaklaşık olarak 13 milyar avroluk zarara sebebiyet vermektedir. Alman Federal Çalışma Bakanlığı verilerine göre ise intiharların yüzde 10’u mobbing nedeniyle gerçekleşmektedir. Birleşik Krallık Sağlık ve Güvenlik Bakanlığı’nın yayınladığı bir rapora göre mobbing gibi işyeri sorunlarının neden olduğu iş stresinin ülke ekonomisine yıllık maliyeti yaklaşık 4 milyar sterlindir. İsveç’te yapılan bir araştırmaya göre, mobbing’in kişi başına düşen maliyeti 30.000 ile 100.000 dolar civarındadır. Bu denli maliyeti olan mobbing’in önlenebilmesi için mevzuatta ve uygulamada yapılacak değişikliklerin çalışma hayatına yansıtılması sağlanmalıdır.
Bir sonraki yazımızda, mobbing’e karşı alınabilecek önlemlerden bahsedeceğiz.
Sevgiyle kalın…
18.02.2021, Ankara
Av. E. Neval YILMAZ, MD, PhD.
